FeyyazAdatepe
Misafir Editör
Kimyasal Tepkime Türleri İle İlgili Bilgi
1.Asit – Baz Tepkimeleri:
Asit veya asidik özelliğe sahip olan maddeler baz veya bazik özelliğe sahip maddelerle tepkime verirler. Bu tepkimeye nötürleşme tepkimesi de denir. Asit – Baz tepkimelerini maddelerin sınıfına göre 5 bölüme ayırabiliriz:
a) Asit – Baz Tepkimesi:
Asitler bazlarla tepkimeye girerek tuz ve su meydana getirir. Ancak baz NH3 ise su meydana gelmez sadece tuz oluşur. Tuz bazın katyonu ile asitin anyonundan meydana gelir. (Asitlerin 6. bazların ise 7. genel özelliğinde anlatılmıştı.)
Örnek:
Asit + BazTuz + H2O
b) Asit oksit – Baz Tepkimesi:
Asit oksitler, bazlarla tepkimeye girerek tuz ve suyu meydana getirir. (Bileşikler ünitesinde Asit oksitlerin 2. genel özelliği)
Örnek:
Asit Oksit + BazTuz + H2O
c) Asit – Bazik Oksit Tepkimesi
Asitlerin, Bazik oksitlerle tepkimesi de asit-baz tepkimesidir. Bu tepkimeden de tuz ve su meydana gelir.
Örnek:
Asit + Bazik oksitTuz + H2O
d) Asit oksit – Bazik Oksit Tepkimesi:
Asit oksitler ( asitanhidratlar yani susuz asitler) bazik oksitlerle (bazanhidratlarla yani susuz bazlarla) tepkime verirler. Tepkime sonucu sadece tuz meydana gelir, su oluşmaz.
Örnek:
Asit oksit + Bazik oksitTuz
e) Tuz – Asit tepkimesi
(karbonat) iyonu içeren tuzlar asitlerle tepkime verirler. Tepkime sonucu tuz , su ve CO2 meydana gelir. Bu tepkime de bir asit- baz tepkimesidir.
Örnek:
Tuz + AsitTuz + CO2 + H2O
2. Metal – Asit Tepkimesi:
Soymetaller ( Cu, Hg, Ag, Pt ve Au) hariç diğer metaller asitlerle tepkime verir. Tepkime sonucu tuz ve H2 gazı meydana gelir. (Bileşikler ünitesinde asitlerin genel özelliklerinin 5. maddesi)
Örnek:
Ancak Cu, Hg ve Ag yükseltgen ( karşısındakini yükseltgeyen) HNO3 ve H2SO4 gibi asitlerle tepkime verirler. Tepkime ürünleri normal asit- metal tepkimelerinden farklıdır. Tepkime sonucu tuz, su ve oksit meydana gelir.
HNO3 değişik şartlarda farklı oksit verir. Ortam sıcak ve derişik ise NO2 oksidi, soğuk ve seyrektik ise NO oksidini meydana getirir.
H2SO4 sadece sıcak ve derişik ortamda Cu, Hg ve Ag ile tepkime verir. Tepkime sonunda SO2 gazı meydana gelir.
Örnek:
3. Metal – Baz Tepkimesi
Ancak amfoter (asitler karşısında baz gibi, bazlar karşısında asit gibi davranan) metaller ( Al, Zn, Cr, Sn ve Pb ) bazlarla tepkime verir.
Tepkime sonucu asit – metal tepkimelerinde olduğu gibi tuz ve H2 gazı meydana gelir. ( Bileşikler ünitesinde bazların genel özelliklerinin 6. maddesi)
Örnek:
Al + HCl AlCl3 + H2
Al + NaOH Na3AlO3 + H2
Zn + HCl ZnCl2 + H2
Zn + NaOH Na2ZnO2 + H2
Not: Al ile Cr aynı (+3) Zn ile Sn ve Pb aynı (+2) değerliği aldığı için denklemleri aynı olacaktır.
Örnek:
Al + 3NaOH Na3AlO3 + 3/2 H2
Cr + 3NaOH Na3CrO3 + 3/2 H2
4. Aktif metal – Su tepkimesi
1. dereceden aktif metaller ( Li, Rb, K, Ba, Sr, Ca ve Na ) soğuk suyla dahi tepkime verirken 2. dereceden aktif metaller ( Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Cd, Fe) ancak 700 oC, 800 oC de su buharı ile tepkime verir.
Tepkime sonucu baz ve H2 gazı meydana gelir. Diğer metallerin su ile tepkimesi yoktur.
Örnek:
Li + H2O LiOH + 1/2H2
Na + H2O NaOH + 1/2H2
Ca + 2H2OCa(OH)2 + H2
Ba + H2O
Zn + H2O
Cu + H2O
5. Yer Değiştirme Tepkimesi
Yalın haldeki element, kendisiyle benzer kimyasal özellik gösteren iyonik bağlı bileşikteki elementten daha aktif ise yer değiştirme tepkimesi gerçekleşir.
Aktif metal aşınırken pasif metal çöker. Yer değiştiren element ametal ise ametallerin fiziksel hallerine göre değişiklik olur.
Örnek:
X(k) + YCl(aq)XCl(aq) + Y(k)
tepkimesi kendiliğinden gerçekleşiyor ise X metali Y metalinden aktif demektir.
Ca(k) + MnCl2(aq)
Ba(k) + Al2S3(aq)
Not: Asitler iyonik bağlı bileşik olmadığı halde H den aktif olan metallerin asitlerle tepkimeleri de yer değiştirme tepkimesi olarak değerlendirilir. Bir başka deyişle metal, asitle tepkimesinden H2 gazı açığa çıkartıyor ise H den aktiftir.
Fe(k) + 2HCl(aq)FeCl2(aq) + H2(g)
Fe metali H den aktif olduğu için yukarıdaki tepkime gerçekleşti.
Cu(k) + HCl(aq)Tepkime gerçekleşmez
Cu metali H den aktif olmadığı için tepkime gerçekleşmedi.
6. Sentez (Birleşme) – Analiz (Analiz) Tepkimesi
Birden fazla madde birleşerek bir madde oluşuyor ise sentez, bir madde birden fazla maddeye dönüşüyor ise analiz tepkimesidir.
Sentez Tepkimesi Analiz Tepkimesi
(Birleşme Tepkimesi) (Ayrışma Tepkimesi)
X + Y ZZX + Y
Yukarıdaki denklemlerde yer alan maddelerden ;
X element veya bileşik
Y element veya bileşik
Z ise kesinlikle bileşiktir.
Örnek:
H2 + I2 2HI
CO + ½ O2 CO2
O2 + H2OH2O2
CaO + CO2 CaCO3
Yukarıda yer alan tepkimeler sentez tepkimesidir. Analiz tepkimeleri ise tersi tepkimelerdir.
Aşağıdaki tepkimeleri sentez veya analiz olmalarına göre sınıflandırınız.
1. N2 + 3H2 2NH3
2. H2O2H2O + ½ O2
3. CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O
7. Yanma Tepkimeleri
Maddelerin O2 ile vermiş oldukları tepkimelerdir. N2 maddesi haricindeki maddelerin yanması ısı veren ( ekzotermik ) tepkilerdir.
Örnek:
H2 + ½ O2 H2O
CO + ½ O2 CO2
N2O + 2O2 N2O5
H2O ½ O2 H2O2
8. Ekzotermik ve Endotermik Tepkime
Isı veya enerji veren tepkimelere Ekzotermik tepkime, ısı veya enerji alan tepkimelere ise Endotermik tepkime denir.
Ekzotermik tepkimelere örnek:
H2 + ½ O2H2O + ısı
HCl + NaOH NaCl + H2O + ısı
CaO + CO2 CaCO3 + ısı
Endotermik tepkimelere örnek:
N2 + O2 + ısı 2NO
2NH3 + ısı N2 + 3H2
PCl5 + ısı PCl3 + Cl2
Fiziksel olaylarda da endotermik ve ekzotermik ifadeler kullanılır.
Örneğin kağıdın yanması, suyun donması ekzotermik iken buzun erimesi olayı endotermiktir.
1.Asit – Baz Tepkimeleri:
Asit veya asidik özelliğe sahip olan maddeler baz veya bazik özelliğe sahip maddelerle tepkime verirler. Bu tepkimeye nötürleşme tepkimesi de denir. Asit – Baz tepkimelerini maddelerin sınıfına göre 5 bölüme ayırabiliriz:
a) Asit – Baz Tepkimesi:
Asitler bazlarla tepkimeye girerek tuz ve su meydana getirir. Ancak baz NH3 ise su meydana gelmez sadece tuz oluşur. Tuz bazın katyonu ile asitin anyonundan meydana gelir. (Asitlerin 6. bazların ise 7. genel özelliğinde anlatılmıştı.)
Örnek:
Asit + BazTuz + H2O
b) Asit oksit – Baz Tepkimesi:
Asit oksitler, bazlarla tepkimeye girerek tuz ve suyu meydana getirir. (Bileşikler ünitesinde Asit oksitlerin 2. genel özelliği)
Örnek:
Asit Oksit + BazTuz + H2O
c) Asit – Bazik Oksit Tepkimesi
Asitlerin, Bazik oksitlerle tepkimesi de asit-baz tepkimesidir. Bu tepkimeden de tuz ve su meydana gelir.
Örnek:
Asit + Bazik oksitTuz + H2O
d) Asit oksit – Bazik Oksit Tepkimesi:
Asit oksitler ( asitanhidratlar yani susuz asitler) bazik oksitlerle (bazanhidratlarla yani susuz bazlarla) tepkime verirler. Tepkime sonucu sadece tuz meydana gelir, su oluşmaz.
Örnek:
Asit oksit + Bazik oksitTuz
e) Tuz – Asit tepkimesi
(karbonat) iyonu içeren tuzlar asitlerle tepkime verirler. Tepkime sonucu tuz , su ve CO2 meydana gelir. Bu tepkime de bir asit- baz tepkimesidir.
Örnek:
Tuz + AsitTuz + CO2 + H2O
2. Metal – Asit Tepkimesi:
Soymetaller ( Cu, Hg, Ag, Pt ve Au) hariç diğer metaller asitlerle tepkime verir. Tepkime sonucu tuz ve H2 gazı meydana gelir. (Bileşikler ünitesinde asitlerin genel özelliklerinin 5. maddesi)
Örnek:
Ancak Cu, Hg ve Ag yükseltgen ( karşısındakini yükseltgeyen) HNO3 ve H2SO4 gibi asitlerle tepkime verirler. Tepkime ürünleri normal asit- metal tepkimelerinden farklıdır. Tepkime sonucu tuz, su ve oksit meydana gelir.
HNO3 değişik şartlarda farklı oksit verir. Ortam sıcak ve derişik ise NO2 oksidi, soğuk ve seyrektik ise NO oksidini meydana getirir.
H2SO4 sadece sıcak ve derişik ortamda Cu, Hg ve Ag ile tepkime verir. Tepkime sonunda SO2 gazı meydana gelir.
Örnek:
3. Metal – Baz Tepkimesi
Ancak amfoter (asitler karşısında baz gibi, bazlar karşısında asit gibi davranan) metaller ( Al, Zn, Cr, Sn ve Pb ) bazlarla tepkime verir.
Tepkime sonucu asit – metal tepkimelerinde olduğu gibi tuz ve H2 gazı meydana gelir. ( Bileşikler ünitesinde bazların genel özelliklerinin 6. maddesi)
Örnek:
Al + HCl AlCl3 + H2
Al + NaOH Na3AlO3 + H2
Zn + HCl ZnCl2 + H2
Zn + NaOH Na2ZnO2 + H2
Not: Al ile Cr aynı (+3) Zn ile Sn ve Pb aynı (+2) değerliği aldığı için denklemleri aynı olacaktır.
Örnek:
Al + 3NaOH Na3AlO3 + 3/2 H2
Cr + 3NaOH Na3CrO3 + 3/2 H2
4. Aktif metal – Su tepkimesi
1. dereceden aktif metaller ( Li, Rb, K, Ba, Sr, Ca ve Na ) soğuk suyla dahi tepkime verirken 2. dereceden aktif metaller ( Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Cd, Fe) ancak 700 oC, 800 oC de su buharı ile tepkime verir.
Tepkime sonucu baz ve H2 gazı meydana gelir. Diğer metallerin su ile tepkimesi yoktur.
Örnek:
Li + H2O LiOH + 1/2H2
Na + H2O NaOH + 1/2H2
Ca + 2H2OCa(OH)2 + H2
Ba + H2O
Zn + H2O
Cu + H2O
5. Yer Değiştirme Tepkimesi
Yalın haldeki element, kendisiyle benzer kimyasal özellik gösteren iyonik bağlı bileşikteki elementten daha aktif ise yer değiştirme tepkimesi gerçekleşir.
Aktif metal aşınırken pasif metal çöker. Yer değiştiren element ametal ise ametallerin fiziksel hallerine göre değişiklik olur.
Örnek:
X(k) + YCl(aq)XCl(aq) + Y(k)
tepkimesi kendiliğinden gerçekleşiyor ise X metali Y metalinden aktif demektir.
Ca(k) + MnCl2(aq)
Ba(k) + Al2S3(aq)
Not: Asitler iyonik bağlı bileşik olmadığı halde H den aktif olan metallerin asitlerle tepkimeleri de yer değiştirme tepkimesi olarak değerlendirilir. Bir başka deyişle metal, asitle tepkimesinden H2 gazı açığa çıkartıyor ise H den aktiftir.
Fe(k) + 2HCl(aq)FeCl2(aq) + H2(g)
Fe metali H den aktif olduğu için yukarıdaki tepkime gerçekleşti.
Cu(k) + HCl(aq)Tepkime gerçekleşmez
Cu metali H den aktif olmadığı için tepkime gerçekleşmedi.
6. Sentez (Birleşme) – Analiz (Analiz) Tepkimesi
Birden fazla madde birleşerek bir madde oluşuyor ise sentez, bir madde birden fazla maddeye dönüşüyor ise analiz tepkimesidir.
Sentez Tepkimesi Analiz Tepkimesi
(Birleşme Tepkimesi) (Ayrışma Tepkimesi)
X + Y ZZX + Y
Yukarıdaki denklemlerde yer alan maddelerden ;
X element veya bileşik
Y element veya bileşik
Z ise kesinlikle bileşiktir.
Örnek:
H2 + I2 2HI
CO + ½ O2 CO2
O2 + H2OH2O2
CaO + CO2 CaCO3
Yukarıda yer alan tepkimeler sentez tepkimesidir. Analiz tepkimeleri ise tersi tepkimelerdir.
Aşağıdaki tepkimeleri sentez veya analiz olmalarına göre sınıflandırınız.
1. N2 + 3H2 2NH3
2. H2O2H2O + ½ O2
3. CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O
7. Yanma Tepkimeleri
Maddelerin O2 ile vermiş oldukları tepkimelerdir. N2 maddesi haricindeki maddelerin yanması ısı veren ( ekzotermik ) tepkilerdir.
Örnek:
H2 + ½ O2 H2O
CO + ½ O2 CO2
N2O + 2O2 N2O5
H2O ½ O2 H2O2
8. Ekzotermik ve Endotermik Tepkime
Isı veya enerji veren tepkimelere Ekzotermik tepkime, ısı veya enerji alan tepkimelere ise Endotermik tepkime denir.
Ekzotermik tepkimelere örnek:
H2 + ½ O2H2O + ısı
HCl + NaOH NaCl + H2O + ısı
CaO + CO2 CaCO3 + ısı
Endotermik tepkimelere örnek:
N2 + O2 + ısı 2NO
2NH3 + ısı N2 + 3H2
PCl5 + ısı PCl3 + Cl2
Fiziksel olaylarda da endotermik ve ekzotermik ifadeler kullanılır.
Örneğin kağıdın yanması, suyun donması ekzotermik iken buzun erimesi olayı endotermiktir.
