Erkek kaynaklı kısırlık

Erkek kaynaklı kısırlık



Erkek infertilitesi (kısırlık), teknolojik ve bilimsel gelis?meler sonucunda oldukc?a ilgi go?ren bir konuma ulas?mıs?tır. Ancak yukarıda da belirtildig?i gibi, dog?urganlıg?ın sag?lanabilmesi ic?in birc?ok organ ve sistemin sorunsuz bir s?ekilde ortak c?alıs?ması gerekmektedir. Bu sistemlerde veya organlarda olus?an hastalıklar yada bozukluklar, sistemin tamamen c?o?kmesine neden olabilir. Tu?m sistemin anlas?ılması ve aras?tırılması, hedefe yo?nelik tedaviler ic?in oldukc?a o?nem tas?ımaktadır.

C?iftler arasında c?ocuk sahibi olamama nedenlerinin yarısından fazlası erkek fakto?ru?ne dayanmaktadır. Hic?bir problemi olmayan tamamen sag?lıklı c?iftlerde bile, 6 aylık du?zenli ilis?ki sonrası c?ocuk sahibi olma olasılıg?ı %60-70'ken, bu oran 1 senenin sonunda %90'a ulas?maktadır. Bu nedenle kısırlık, 1 senelik du?zenli, korunmasız

cinsel ilis?kiye rag?men c?ocuk sahibi olamamak olarak tanımlanmaktadır. Ancak kis?isel farklılıklar(bayanın yas?ı, sosyal istekler veya bilinen risk fakto?rlerinin bulunması), kısırlık deg?erlendirmesinin daha o?nce yapılabilmesine olanak sag?lamaktadır. Bir c?ok aile tarafından yanlıs? algılanan kısırlık tedavisi, sadece tu?p bebek yo?ntemlerinin uygulanmasından olus?mamaktadır. Kısırlıg?a neden olan fakto?ru?n tespit edilmesi kısırlık tedavisinde ilk sırada yer almaktadır. Ayrıca sırf erkek kısırlıg?ının deg?erlendirilmesi sırasında, hastaların yaklas?ık %1'inde hayatlarını tehdit edebilecek hastalıkların tespit edilmesi, bu deg?erlendirmenin o?nemini bir kez daha ortaya koymaktadır.

Kısırlık deg?erlendirmesinde ilk as?ama, c?iftlerin cinsel yas?amlarındaki olası yanlıs?ların tespit edilmesi ve du?zeltilmesidir. Sperm hu?cresi bayan rahmi ic?inde 2-5 gu?n canlı kalabilmektedir. Bu nedenle c?iftlerin, bayanın yumurtlama do?neminde 2 gu?nde bir ilis?kiye girmesi o?nerilmektedir. Daha sık ilis?ki yas?anması, aktarılan sperm sayısını du?s?u?rebilirken, daha seyrek ilis?ki yumurtlama do?neminin kac?ırılmasına neden olabilmektedir. I?lis?ki sırasında kullanılan kayganlas?tırıcıların, sperm kalitesi u?zerine zararlı etkisi olabilmektedir. Bu nedenle c?ocuk sahibi olmak isteyen c?iftlerde kullanılmaması o?nerilmektedir.



C?ocukluk ve eris?kin do?neminde gec?irilen birc?ok hastalık, erkek kısırlıg?ından sorumlu olabilmektedir. Testisin kendi c?evresinde do?nmesi, kasık cerrahileri veya ergenlik do?neminden sonra gec?irilen kabakulak hastalıg?ı kısırlıkla ilgili olabilirken, s?eker hastalıg?ı, tiroid hastalıkları, sinir sistemi hastalıkları ve kanserler de erkek kısırlıg?ına neden olabilmektedir. Ayrıca kullanılan ilac?lar, c?evresel fakto?rler ve kimyasallara maruziyet, sperm kalitesini bozarak kısırlıg?a neden olabilmektedir. Genelde o?nemi go?ru?lmek istenmeyen dig?er bir fakto?r sigara kullanımıdır. Du?zenli sigara kullanan erkeklerde, sperm sayısının, hareketlilig?inin ve kalitesinin bozuldug?u bilimsel c?alıs?malarla go?sterilmis?tir. Bu nedenle sadece kısırlık riski ac?ısından deg?il, yardımcı u?reme yo?ntemlerinin bas?arısı ac?ısından da sigara kullanımı sonlandırılmalıdır.

Erkekte kısırlıg?ın deg?erlendirilmesinde sperm analizi (spermiogram) oldukc?a o?nemlidir. Dog?ru verilen sperm tahlili, kısırlık hakkında c?ok o?nemli bilgiler verebilirken, dog?ru verilmeyen bir o?rnek sonrası geeksiz ileri deg?erlendirmeler yapılabilmektedir. Bu nedenle hastaların uygulama yo?ntemini anlaması ve kurallarına uyması gerekmektedir. Sperrm tahlili ic?in o?rneg?in verilmesinden 2-7 gu?n (ortalama 3- 4 gu?n) o?nce cinsel perhiz gerekmektedir. Sperm bos?altılmasında masturbasyon en sık uygulanan yo?ntem olup, bu sırada kimyasal kayganlas?tırıcılar kullanılmamalıdır.

Bazı hastaların geri c?ekme yo?ntemi ile o?rnek toplama c?abaları, yetersiz materyal nedeniyle sonuc?ları yanlıs? etkileyebilmektedir. Sperm, labaratuvardan elde edilecek steril ve o?rnekleme ic?in uygun bir kaba bos?altılmalıdır. Elde edilen o?rnek vakit kaybedilmeden labaratuvara teslim edilmelidir. Normal s?artlarda en fazla bekleme su?resi 1 saat olup, u?stu?ndeki su?relerde test sonuc?ları deg?is?ebilmektedir. Sperm analizi, Du?nya Sag?lık O?rgu?tu?'nu?n belirlemis? oldug?u sonuc?lara go?re deg?erlendirilir. Ancak belirtilen deg?erlerin u?zerinde olmak kesin dog?urganlıg?ı, altında olmak ise kesin kısırlıg?ı go?stermez. Sonuc?larda anormallik tespit edilen hastaların spermiogramları en az 3 hafta sonra tekrar deg?erlendirilmelidir. Risk deg?erlendirmesi ve sonuc?lara go?re ileri deg?erlendirme yapılabilir ve bu durum tamamen u?rologların kontrolu? altında yapılmalıdır.



Erkek kısırlıg?ının sadece %3'lu?k kısmı hormonal hastalıklardan kaynaklanmaktadır. Bu nedenle birc?ok kis?i tarafaından bilinc?sizce kullanılmakta olan hormon ilac?larının, kısırlık tedavisindeki yeri oldukc?a sınırlı olup, sadece ihtiyacı olan hastalara uygulanması gerekmektedir. Kısırlık tedavisinde amac? ailelerin sag?lıklı c?ocuk sahibi olmalarını sag?lamaktır. Ancak bu is?lem sırasında maliyeti uygun, dog?ru tedavi yo?ntemlerinin sec?ilmesi ve aile bireylerinin bu tedavi sırasında zarar go?rmelerinin engellenmesi gerekmektedir. Tu?m bunların sag?lanabilmesi ic?in, dog?ru deg?erlendirmenin dog?ru kis?iler tarafından yapılması gerekmektedir.

Ejakulatta sperm hu?cresinin bulunmaması "azospermi" olarak isimlendirilir ve hormonal, testis dokusu ile ilis?kili veya spermin tas?ındıg?ı yollarda olus?mus? hasarlara bag?lı gelis?ebilir. Dig?er bir tanımlama ise "oligospermi" olup, 1 mililitre ejakulatta, 20 milyondan az sperm hu?cresinin bulunması olarak tariflenir. Bu hastalarda nedenin tespit edilmesi daha zor olup, bir grup hastada neden tam olarak tespit edilemeyebilinir. Sperm hu?cre sayısında azalmalar erkek kısırlıg?ına neden olabilirken, spermin hareketlilig?inin ve yapısının bozulması da erkekte kısırlıg?a neden olabilmektedir. Dig?er taraftan sperm deg?erleri normal olmasına rag?men c?ocuk sahibi olamayan c?iftler de bulunmaktadır. Sonuc?ta tespit edilen her o?zellik, bir hastalıg?ın bulgusu olabileceg?inden dikkatlice deg?erlendirilmesi gerekmektedir.

ERKEK KAYNAKLI KISIRLIG?IN CERRAHI? TEDAVI?SI?

Yukarıda da belirtildig?i gibi, erkek kısırlıg?ı bir c?ok anatomik veya is?levsel bozukluktan kaynaklanabilmektedir. Nedenin tespit edilmesi, dog?ru tedavinin du?zenlenebilmesi ic?in c?ok o?nemlidir. C?u?nku? her ayrı neden, farklı tedavi yaklas?ımı gerektirebilmektedir. Son yıllarda teknolojide ve bilimdeki yenilikler, 10 yıl o?nce c?ocuk sahibi olmanın imkansız olarak go?ru?ldu?g?u? hastalıklarda bile, erkeklere "baba" olabilme imkanı sag?lamıs?tır. Her gec?en gu?n, bu konu u?zerinde yapılan c?alıs?malar, kısırlık problemi bulunan ailelere umut dag?ıtmaya devam etmektedir. Tedaviler sırasında dikkat edilmesi gereken nokta bireylere zarar vermeden en uygun yo?ntemin uygulanmasıdır. Bu durum da uygun deg?erlendirme ve dog?ru neden tespitine dayanmaktadır. Gec?mis? yıllarda, tanısal amac?lı kullanılan testis biyopsisi, gu?nu?mu?zde hem tanısal hemde es? zamanlı tedavi amacıyla kullanılmaktadır. Testis boyutu, kıvamı normal olan, hormon du?zeylerinde anormallik tespit edilmeyen, azospermik(ejakulatta sperm bulunmayan) hastalarda, nedenin testisten mi yoksa bas?ka bir anatomik yerden mi kaynaklandıg?ını tespit etmek amacıyla kullanılır. Testis biyopsisinin yapıldıg?ı anda, sperm hu?cresinin saklanabileceg?i ortamın sag?lanması gerekmektedir. Gu?nu?mu?zde sadece tanısal amac?lı biyopsi o?nerilmemektedir. Sperm hu?cresinin bulundug?u bo?lgenin is?aretlenmesi, bir sonraki ihtiyac? anında yardımcı u?reme yo?ntemleri ic?in sperm kaynag?ının tespiti ac?ısından c?ok o?nemlidir.

Piyasada erkek kısırlıg?ına kesin c?o?zu?m sundug?unu belirten birc?ok ilac? bulunsa da, bu tedavilerin hic?biri bilimsel anlamda bas?arılarını ıspatlayamamıs?lardır. Belli bir grup hastada ilac? tedavisi, hekim kontrolu? altında yapılabiliyor olsa da, erkek kısırlıg?ı tedavisinde cerrahi yo?ntemler ilk sırayı almaktadır. Kısırlık nedenine go?re uygulanabilecek birc?ok cerrahi yo?ntem bulunmaktadır. Daha o?nce de belirtildig?i gibi, erkek kısırlıg?ı, beyin, testisler ve sperm tas?ıyıcı yollarda olus?abilecek hastalıklar sonucu ortaya c?ıkmaktadır. Bu bo?lgelerdeki hastalıkların cerrahi tedavileri farklılık go?stermekte olup, nedene yo?nelik yapılmaktadır. Eg?er sperm tas?ıyıcı yollarda olus?an tıkanıklıklar erkek kısırlıg?ına neden oluyor ise, bu tıkanıklıg?ın ortadan kaldırılması veya by-pass edilmesi gerekmektedir. Bu amac?la yapılan ameliyatlardan biri "vazovazostomi" ismi verilen ve spermin ileti yolunda tespit edilen tıkanıklıg?ın kesilip c?ıkartılması ve tekrar yolun birbirine bag?lanması prensibine dayanan bir ameliyattır. Cerrahinin incelig?i ve cerrahi uygulanan bo?lgenin ku?c?u?klu?g?u? nedeniyle, tecru?beli ellerde ve mikroskop altında yapılması o?nerilmektedir. Uygun hasta sec?imi ile %90'ların u?zerinde bas?arı sag?lanabilmektedir. Bu tu?r cerrahinin uygun olmadıg?ı hastalarda tıkanıklıg?ın by-pass edilmesi prensibine dayanan "epididmovazostomi"



isimli cerrahi yapılmaktadır. Teknik olarak uygulaması zor olan bu mikrocerrahinin de tecru?beli ellerde yapılması, bas?arı oranlarını etkileyebilmektedir. Tecru?beli ellerde ve dog?ru hastalarda bas?arı oranları %80'lere ulas?maktadır. Tu?m bu cerrahi teknikleri, tıkanmıs? trafig?in farklı yollar kullanılarak gec?ilmeye c?alıs?ılmasına benzetebiliriz. Tek fark, spermin gec?tig?i yolların milimetreden bile ku?c?u?k yollar oldug?u ve bu cerrahilerin kolay uygulanmadıg?ı gerc?eg?idir. Sperm kanallarının, idrar kanalına ac?ıldıg?ı bo?lgenin tıkanıklıg?ı, erkek kısırlıg?ında bas?ka bir neden olarak kars?ımıza c?ıkmaktadır. Bu bo?lgede tespit edilen tıkanıklık idrar kanalına penis ucundan ilerletilen kamera es?lig?inde ac?ılabilmektedir. Her tedavi yo?nteminde oldug?u gibi, bu tedavi yo?nteminde de dog?ru hasta sec?imi, tedavinin bas?arısı ic?in oldukc?a o?nemlidir.

Bu cerrahi sec?enekleri ic?in uygun olmayan yada yapılan uygulamalara rag?men bas?arılı olunamayan vakalarda, testis veya epididim dokusundan sperm alınması teknikleri uygulanmaktadır. Bu teknikler ile elde edilen sperm hu?creleri ya tu?p bebek yo?ntemlerinde kullanılmakta, ya da gelecekte kullanılmak u?zere saklanılmaktadır. Spermin testisten ayrıldıktan sonraki yolculug?unun ilk merkezi olan epididimden sperm alınma is?lemi ac?ık yada kapalı yo?ntemle olabilmektedir. Ac?ık yo?ntemde, epididim dokusu ic?ine girilerek, kanallardaki spermler emilmekte(MESA), kapalı yo?ntemde ise bu is?lem dıs?arıdan go?nderilen bir ig?ne aracılıg?ıyla(PESA) gerc?ekles?tirilmektedir. Ac?ık yo?ntemin c?ocuk sahibi olunmadaki bas?arısı %60'lardayken, bu oran kapalı teknikte yarı yarıya azalmaktadır. Testis dokusu ic?inden sperm c?ıkartma is?lemi de hem ac?ık(TESE), hem de kapalı(TESA) yo?ntemle yapılabilmektedir. Epididim de uygulanan yo?ntemler gibi, ac?ık yo?ntemle testis dokusuna ulas?ılıp ic?inden sperm toplanmaktayken, kapalı yo?ntemde dıs?arıdan go?nderilen bir ig?ne yardımıyla testis dokusundaki sperm hu?creleri emilmektedir. Bu yo?ntemler arasında altın standart yo?ntem, ac?ık teknikle testis dokusundan sperm c?ıkartılması (TESE) yo?ntemidir. Bu yo?ntemde, mikroskop altında testis dokusu ic?ine girilerek, ic?erisinde sperm hu?cresi bulunma ihtimali yu?ksek olan kanalcıklar toplanmaktadır. Ejakulatında sperm olmayan hastaların yarısında bu uygulama ile sperm bulunabilmektedir. Ancak sperm bulunan hastaların yarısında do?llenme sag?lanmakta olup bu hamileliklerin %80'i canlı dog?um ile sonuc?lanmaktadır. Sonuc? olarak belirtilen mikrocerrahi yo?ntemler, henu?z istenilen bas?arı oranlarına ulas?amamıs? olsa da, erkek kısırlıg?ı tedavisinde o?nemli bir gelis?me olarak uygulanmaya devam etmektedir.



Doç. Dr. Volkan İZOL
Üroloji

teşekkürler. Önce sağlık