Elektromıknatıs nedir?

Doğal bir mıknatısın ya da sonradan mıknatıslanmış bir demir çubuğun mıknatıslığı, yani demir ve çelik gibi metalleri çekme özelliği kalıcıdır ve çekme kuvveti hiç değişmez. Oysa üzerine elektrik teli sarılmış demir bir çubuktan oluşan elek*tromıknatısların bu özelliği, telden geçen elektrik akımının yaratacağı magnetik etkiye bağlı olarak değişir. Demiri mıknatıslayan elektrik akımını denetleyerek elektromık*natısın mıknatıslık özelliğini azaltıp çoğalt*ma ya da tümüyle ortadan kaldırma olana*ğı vardır. Elektromıknatıslar bu yönleriyle kalıcı mıknatıslardan çok daha kullanışlı*dır ve birçok alanda öbür mıknatıslara tercih edilir. Örneğin telefonlarda, kapı zillerinde, radyo hoparlörlerinde, mikrofonlarda ve am*permetre gibi ölçü aletlerinde küçük, elektrik motorları ile dinamolarda büyük elektromık*natıslar kullanılır. Hurda demirleri kaldırıp indirmeye yarayan vinçler de çok güçlü elek*tromıknatıslarla donatılmıştır. Nükleer enerji araştırmalarında kullanılan siklotron tipi par*çacık hızlandırıcılarındaki bir elektromıknatı*sın ağırlığı ise 4.000 tonu bulabilir.

Elektromıknatısların en önemli uygulama*larından biri de rölelerdir. Örneğin otomatik telefon santrallarında aboneler arasındaki bağlantıyı kurmak ya da kesmek için elektrik devrelerini açıp kapamaya yarayan röleler bulunur. Bu rölelerin içinde küçük bir elek*tromıknatıs ile uyarıcı bir elektrik devresi vardır. Bu devreden akım geçtiği zaman elektromıknatıs karşısındaki çubuğu çeker; böylece kontaklar birbirine değdiği için ana devre kapanır, yani bağlantı kurulur. Röle*den geçen akım kesildiği zaman mıknatıslık özelliğini yitiren elektromıknatıs çubuğu bıra*kır; geri giden çubuk kontakları ayırarak ana devreyi açtığı için bağlantı kesilir.

Bobin halinde sarılmış iletken tellerden geçen elektrik akımı bu tellerin çevresinde bir magnetik alan oluşturur . Bobindeki sarım sayısı ne kadar çok ve telden geçen akım miktarı ne kadar fazlaysa, bu magnetik alanın şiddeti de o kadar büyük olur. Makaraya dikiş ipliği sarar gibi telleri üst üste dolayarak sıkı sıkıya sarılmış bobinlere solenoyit denir. Makaranın ortasın*daki deliğe bir demir çubuk yerleştirip bobin*den elektrik akımı geçirdiğimizde bu soleno*yit bir elektromıknatısa dönüşür. Magnetik alanın yoğunluğunu ve şiddetini artıran bu demir çubuğun yumuşak demirden seçilmesi çok daha uygundur; çünkü yumuşak demir akım verildiği anda kolayca mıknatıslanır, akım kesilir kesilmez de hemen mıknatıslığını yitirir. Elektromıknatıslar elektrik akımı üret*mek için de kullanılabilir. Elektromagnetik indükleme denen bu etki transformatörlerin temel çalışma ilkesidir.