Toprak ve Oluşumunu Etkileyen Faktörler

Toprak ve Oluşumunu Etkileyen Faktörler​

• Toprak, farklı özellikteki kayaçların fiziksel ve kimyasal yollarla ayrışmasıyla oluşan, bünyesinde çeşitli mineral, canlı kalıntıları, organizmalar, hava ve su bulunduran bir örtüdür.
• Bitki artıklarının toprakta birikmesiyle oluşan maddeye humus denir.

• Kayaçların kimyasal özellikleri bozulmadan fiziksel görüntülerinde meydana gelen değişmelerdir.
• Fiziksel ayrışmaya en büyük etken günlük sıcaklık farklarıdır. Nemin az olduğu sıcak ve kurak bölgeler ile soğuk bölgelerde daha çok görülür. Çöl ve sert karasal iklimde şiddetlidir.
• Kayaç içlerine suların dolması ve bitki köklerinin etkisiyle de fiziksel ayrışma gerçekleşir. Toprak oluşumu için fiziksel ayrışma tek başına yetersizdir.

• Kayaçların yapısal özelliklerinde meydana gelen değişimlere bağlı olarak gerçekleşen ayrışmadır.
• Nemin fazla sıcaklık ortalamasının yüksek olduğu iklim bölgelerinde etkilidir. Ekvatoral iklim bölgesi dünyada kimyasal ayrışmanın en fazla olduğu alandır.
• Kayaç içerisindeki minerallerin erimesi olayıdır. Suda çözünmüş halde bulunan karbondioksit suyun asitlik derecesini arttırır. Bu da kayaçların çözünmesini sağlar.

• Toprak oluşumunda etkili olan ana iklim elemanları sıcaklık ve yağıştır. Bu iki faktör fiziksel ve kimyasal çözünmeyi, bitki örtüsünün yetişmesini, bitki kalıntılarının humusa dönüşümünü etkiler.
• Fazla yağış görülen bölgelerde aşırı yıkanma sonucu toprağın üstündeki mineraller sızan sularla toprak altına gider ve humusun bir kısmı suyla taşınır. Az yağış görülen yerlerdeyse topraktaki tuz ve kireç oranı artar.

• Geniş yapraklı ağaçlara sahip bölgelerde toprak yüzeyine düşen yaprak, dal ve meyvelerin kalıntılarıyla humuslu toprak oluşur.
• Humus toprağın rengini koyulaştırır ve daha verimli hale getirir.
• Bitkilerin kökleri toprağın derinliklerine iner ve erozyonu önler. Ayrıca bitki köklerinden çıkan asitlerle kayaç çözülmesi hızlanır.

• Ana kayanın cinsi, sertliği ve yumuşaklığı toprak oluşumunu etkiler. Ana kaya sertse toprak oluşumu daha zordur. Ana kaya yumuşak ise toprak oluşumu daha kolaydır.
• Ana kayanın cinsine bağlı olarak topraklar killi, kumlu veya kireçli olur.(volkanik araziler - taşlı ve kumlu)
• Toprak oluşumunun ilk safhalarında ana kayanın özellikleri toprak üzerinde hissedilse de zamanla taşınmalar sonucu ana kayanın etkisi azalır.
• Sürekli erozyon yaşanan topraklarda ana kayanın etkisini yansıtan toprak daha yaygındır.

• Yer şekillerinin eğim, yükselti ve bakı özellikleri toprak oluşumunu etkiler.
• Arazinin eğimli olması halinde çözülen maddeler yerçekimi ve sel sularının etkisi ile devamlı süpürülür. Bu nedenle eğimli yerlerde bitki örtüsü altında sığ topraklar oluşur. Bitki örtüsü yok ise toprak örtüsü kaybolur.

• Toprak oluşumunun süresi ana kayanın direncine ve iklim şartlarına bağlı olarak değişir.
• Örneğin nemli iklim ve kolay ayrışabilen bir kaya üzerinde 1cm toprak oluşması için 100 yıl gerekirken aynı bölgedeki dirençli bir kayada 1000 yıl gerekir.

• Herhangi bir toprak profiline bakıldığında toprağın yüzeyden derinlere doğru renk ve yapı bakımından farklı özellikler gösteren katmanlardan oluştuğu görülür. Bunlara horizon denir.