FeyyazAdatepe
Misafir Editör
Jet akımı, genellikle birkaç bin mil uzunluğunda ve genişliğinde olan nispeten ince ve hızlı hareket eden bir hava akımı olarak tanımlanır. Tropopozda dünya atmosferinin üst seviyelerinde bulunurlar, troposfer ile stratosfer arasındaki sınırlardır. Jet akımları önemlidir çünkü dünya çapındaki hava modellerine katkıda bulunurlar ve bu nedenle meteorologların konumlarına göre hava tahminlerine yardımcı olurlar. Ayrıca ilave olarak, hava yolculuğu için önemlidirler çünkü bunlara girip çıkarak uçmak uçuş süresini ve yakıt tüketimini azaltabilirler.
Jet Stream’in Keşfi
Jet akımının kesin ilk keşfi bugün tartışılmaktadır çünkü jet stream araştırmalarının dünya çapında yaygınlaşması birkaç yıl sürmüştür. Jet akımı ilk olarak 1920’lerde, Fuji Dağı yakınlarındaki Dünya atmosferine yükselirken üst düzey rüzgarları izlemek için hava balonları kullanan bir Japon meteorolog olan Wasaburo Ooishi tarafından keşfedilmiştir. Çalışmaları, bu rüzgar modellerinin bilgisine önemli ölçüde katkıda bulundu, ancak çoğunlukla Japonya ile sınırlı olmuştur. 1934’te, Amerikalı bir pilot olan Wiley Post dünya çapında tek başına uçmaya çalıştığında jet akımına ilişkin bilgi artmıştır. Bu başarısını tamamlamak için, yüksek irtifalarda uçmasına izin verecek basınçlı bir elbise icat etmiş ve antrenman koşusu sırasında Post, yer ve hava hızı ölçümlerinin farklı olduğunu fark etti ve bu da bir havada uçtuğunu göstermiştir.
Bu keşiflere rağmen, jet akımı terimi, H. Seilkopf adlı bir Alman meteorolog tarafından bir araştırma makalesinde kullandığı 1939 yılına kadar resmen icat edilmemiştir. Oradan, II.Dünya Savaşı sırasında pilotlar Avrupa ile Kuzey Amerika arasında uçarken rüzgarlardaki farklılıkları fark ettikçe jet akımı ile ilgili bilgide artış olmuştur.
Jet Stream’in Tanımı ve Nedenleri
Pilotlar ve meteorologlar tarafından yapılan ileri araştırmalar sayesinde, bugün kuzey yarımkürede iki ana jet akımının olduğu anlaşılmaktadır. Güney yarımkürede jet akıntıları bulunurken, 30 ° N ve 60 ° N enlemleri arasında en güçlüdürler. Daha zayıf subtropikal jet akışı 30 ° N’ye yakın konumlanmıştır. Ancak bu jet akımlarının yerleri yıl boyunca değişir ve sıcak havayla kuzeye, soğuk havayla güneye doğru hareket ettikleri için güneşi takip ettikleri söylenir. Jet akımları kışın da daha güçlüdür çünkü çarpışan Arktik ve tropikal hava kütleleri arasında büyük bir kontrast vardır. Yaz aylarında, aylar arasındaki sıcaklık farkı daha azdır, hava kütleleri ve jet akımı daha zayıftır.
Jet akışları tipik olarak uzun mesafeleri kapsar ve binlerce mil uzunluğunda olabilir. Süreksiz olabilirler ve genellikle atmosferde dolambaçlı olabilirler, ancak hepsi hızlı bir şekilde doğuya doğru akarlar. Jet akımındaki menderesler, havanın geri kalanından daha yavaş akar ve Rossby Dalgaları olarak adlandırılır. Coriolis Etkisinden kaynaklandıkları için daha yavaş hareket ederler ve içine gömüldükleri hava akışına göre batıya döner. Sonuç olarak, akımda önemli miktarda menderes olduğunda havanın doğuya doğru hareketini yavaşlatır.
Spesifik olarak, jet akımına, rüzgârların en güçlü olduğu tropopozun hemen altındaki hava kütlelerinin buluşması neden olur. Farklı yoğunluklarda iki hava kütlesi burada buluştuğunda, farklı yoğunlukların yarattığı basınç rüzgârların artmasına neden olur. Bu rüzgarlar yakındaki stratosferdeki sıcak bölgeden daha soğuk troposfere doğru akmaya çalışırken, Coriolis Etkisi tarafından saptırılır ve orijinal iki hava kütlesinin sınırları boyunca akar. Sonuçlar, dünya çapında oluşan kutupsal ve subtropikal jet akımlarıdır.
Jet Stream’in Önemi
Jet akımları ticari kullanımda havayolu endüstrisi için faydalı ve önemlidir. Kullanımı ilk defa 1952 yılında Tokyo Honolulu -Hawaii’ye Pan Am uçuşu ile başlamıştır. Jet akışı içinde 7,600 metre (25.000 fit) iyi uçarak, uçuş süresi 18 saatten 11,5 saate düşürülmüştür. Azalan uçuş süresi ve kuvvetli rüzgârların yardımı da yakıt tüketiminde bir azalma elde edilmesini sağlamıştır. Bu uçuştan bu yana, havayolu endüstrisi uçuşları için sürekli olarak jet akımı kullanılmıştır.
Jet akımının en önemli etkilerinden biri de getirdiği hava koşullarıdır. Hızla hareket eden güçlü bir hava akımı olduğu için, dünya çapında hava modellerini zorlama yeteneğine sahiptir. Sonuç olarak, çoğu hava durumu sistemi sadece bir alanın üzerine oturmakla kalmaz, bunun yerine jet akımıyla birlikte ileri doğru hareket etmektedir. Jet akışının konumu ve gücü, meteorologların gelecekteki hava olaylarını tahmin etmesine yardımcı olur.
Ek olarak, çeşitli iklim faktörleri, jet akımının kaymasına ve bir bölgenin hava düzenini önemli ölçüde değiştirmesine neden olabilir. Örneğin, Kuzey Amerika’daki son buzullaşma sırasında, kutupsal jet akışı güneye sapmıştır, çünkü 10.000 fit (3.048 metre) kalınlığındaki Laurentide Buz Levhası kendi havasını yaratmıştır ve onu güneye saptırmıştır. Sonuç olarak, Amerika Birleşik Devletleri’nin normalde kuru olan Büyük Havza bölgesi, yağışlarda önemli bir artış yaşayarak bu alan üzerinde oluşan büyük plüviyal göller oluşmuştur.
Dünyanın jet akımları da El Nino ve La Nina’dan etkilenmektedir. Örneğin El Nino sırasında, Kaliforniya’da yağış genellikle artar çünkü kutupsal jet akımı daha güneyde hareket eder ve beraberinde daha fazla fırtına getirir. Tersine, La Nina olayları sırasında Kaliforniya kurur ve yağış Pasifik Kuzey batıya doğru ilerler çünkü kutup jet akışı daha kuzeye doğru hareket eder. Ayrıca, jet akışı Kuzey Atlantik’te daha güçlü olduğu ve onu daha doğuya itebildiği için Avrupa’da yağış sık sık artmaktadır.
Günümüzde jet akıntısının kuzeye hareketi, iklimde olası değişikliklere işaret ettiği tespit edilmiştir. Jet akımının konumu ne olursa olsun, dünyanın hava durumu modelleri, sel ve kuraklık gibi şiddetli hava olayları üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bu nedenle, meteorologların ve diğer bilim insanlarının jet akımını olabildiğince anlamaları ve dünya çapında bu tür hava durumunu izlemek için hareketini izlemeye devam etmeleri çok önemlidir.
Jet Stream’in Keşfi
Jet akımının kesin ilk keşfi bugün tartışılmaktadır çünkü jet stream araştırmalarının dünya çapında yaygınlaşması birkaç yıl sürmüştür. Jet akımı ilk olarak 1920’lerde, Fuji Dağı yakınlarındaki Dünya atmosferine yükselirken üst düzey rüzgarları izlemek için hava balonları kullanan bir Japon meteorolog olan Wasaburo Ooishi tarafından keşfedilmiştir. Çalışmaları, bu rüzgar modellerinin bilgisine önemli ölçüde katkıda bulundu, ancak çoğunlukla Japonya ile sınırlı olmuştur. 1934’te, Amerikalı bir pilot olan Wiley Post dünya çapında tek başına uçmaya çalıştığında jet akımına ilişkin bilgi artmıştır. Bu başarısını tamamlamak için, yüksek irtifalarda uçmasına izin verecek basınçlı bir elbise icat etmiş ve antrenman koşusu sırasında Post, yer ve hava hızı ölçümlerinin farklı olduğunu fark etti ve bu da bir havada uçtuğunu göstermiştir.
Bu keşiflere rağmen, jet akımı terimi, H. Seilkopf adlı bir Alman meteorolog tarafından bir araştırma makalesinde kullandığı 1939 yılına kadar resmen icat edilmemiştir. Oradan, II.Dünya Savaşı sırasında pilotlar Avrupa ile Kuzey Amerika arasında uçarken rüzgarlardaki farklılıkları fark ettikçe jet akımı ile ilgili bilgide artış olmuştur.
Jet Stream’in Tanımı ve Nedenleri
Pilotlar ve meteorologlar tarafından yapılan ileri araştırmalar sayesinde, bugün kuzey yarımkürede iki ana jet akımının olduğu anlaşılmaktadır. Güney yarımkürede jet akıntıları bulunurken, 30 ° N ve 60 ° N enlemleri arasında en güçlüdürler. Daha zayıf subtropikal jet akışı 30 ° N’ye yakın konumlanmıştır. Ancak bu jet akımlarının yerleri yıl boyunca değişir ve sıcak havayla kuzeye, soğuk havayla güneye doğru hareket ettikleri için güneşi takip ettikleri söylenir. Jet akımları kışın da daha güçlüdür çünkü çarpışan Arktik ve tropikal hava kütleleri arasında büyük bir kontrast vardır. Yaz aylarında, aylar arasındaki sıcaklık farkı daha azdır, hava kütleleri ve jet akımı daha zayıftır.
Jet akışları tipik olarak uzun mesafeleri kapsar ve binlerce mil uzunluğunda olabilir. Süreksiz olabilirler ve genellikle atmosferde dolambaçlı olabilirler, ancak hepsi hızlı bir şekilde doğuya doğru akarlar. Jet akımındaki menderesler, havanın geri kalanından daha yavaş akar ve Rossby Dalgaları olarak adlandırılır. Coriolis Etkisinden kaynaklandıkları için daha yavaş hareket ederler ve içine gömüldükleri hava akışına göre batıya döner. Sonuç olarak, akımda önemli miktarda menderes olduğunda havanın doğuya doğru hareketini yavaşlatır.
Spesifik olarak, jet akımına, rüzgârların en güçlü olduğu tropopozun hemen altındaki hava kütlelerinin buluşması neden olur. Farklı yoğunluklarda iki hava kütlesi burada buluştuğunda, farklı yoğunlukların yarattığı basınç rüzgârların artmasına neden olur. Bu rüzgarlar yakındaki stratosferdeki sıcak bölgeden daha soğuk troposfere doğru akmaya çalışırken, Coriolis Etkisi tarafından saptırılır ve orijinal iki hava kütlesinin sınırları boyunca akar. Sonuçlar, dünya çapında oluşan kutupsal ve subtropikal jet akımlarıdır.
Jet Stream’in Önemi
Jet akımları ticari kullanımda havayolu endüstrisi için faydalı ve önemlidir. Kullanımı ilk defa 1952 yılında Tokyo Honolulu -Hawaii’ye Pan Am uçuşu ile başlamıştır. Jet akışı içinde 7,600 metre (25.000 fit) iyi uçarak, uçuş süresi 18 saatten 11,5 saate düşürülmüştür. Azalan uçuş süresi ve kuvvetli rüzgârların yardımı da yakıt tüketiminde bir azalma elde edilmesini sağlamıştır. Bu uçuştan bu yana, havayolu endüstrisi uçuşları için sürekli olarak jet akımı kullanılmıştır.
Jet akımının en önemli etkilerinden biri de getirdiği hava koşullarıdır. Hızla hareket eden güçlü bir hava akımı olduğu için, dünya çapında hava modellerini zorlama yeteneğine sahiptir. Sonuç olarak, çoğu hava durumu sistemi sadece bir alanın üzerine oturmakla kalmaz, bunun yerine jet akımıyla birlikte ileri doğru hareket etmektedir. Jet akışının konumu ve gücü, meteorologların gelecekteki hava olaylarını tahmin etmesine yardımcı olur.
Ek olarak, çeşitli iklim faktörleri, jet akımının kaymasına ve bir bölgenin hava düzenini önemli ölçüde değiştirmesine neden olabilir. Örneğin, Kuzey Amerika’daki son buzullaşma sırasında, kutupsal jet akışı güneye sapmıştır, çünkü 10.000 fit (3.048 metre) kalınlığındaki Laurentide Buz Levhası kendi havasını yaratmıştır ve onu güneye saptırmıştır. Sonuç olarak, Amerika Birleşik Devletleri’nin normalde kuru olan Büyük Havza bölgesi, yağışlarda önemli bir artış yaşayarak bu alan üzerinde oluşan büyük plüviyal göller oluşmuştur.
Dünyanın jet akımları da El Nino ve La Nina’dan etkilenmektedir. Örneğin El Nino sırasında, Kaliforniya’da yağış genellikle artar çünkü kutupsal jet akımı daha güneyde hareket eder ve beraberinde daha fazla fırtına getirir. Tersine, La Nina olayları sırasında Kaliforniya kurur ve yağış Pasifik Kuzey batıya doğru ilerler çünkü kutup jet akışı daha kuzeye doğru hareket eder. Ayrıca, jet akışı Kuzey Atlantik’te daha güçlü olduğu ve onu daha doğuya itebildiği için Avrupa’da yağış sık sık artmaktadır.
Günümüzde jet akıntısının kuzeye hareketi, iklimde olası değişikliklere işaret ettiği tespit edilmiştir. Jet akımının konumu ne olursa olsun, dünyanın hava durumu modelleri, sel ve kuraklık gibi şiddetli hava olayları üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bu nedenle, meteorologların ve diğer bilim insanlarının jet akımını olabildiğince anlamaları ve dünya çapında bu tür hava durumunu izlemek için hareketini izlemeye devam etmeleri çok önemlidir.